صدور رأی «خارج از حدود اختیار داور» (بند ۳ ماده ۴۸۹) — راهنمای عملی و قابل فهم
چند روز پیش موکلی پرسید: «داور برای موضوعی حکم داده که اصلاً در قرارداد ما نبود؛ چکار کنیم؟»
پاسخ کوتاه: وقتی داور از حدود اختیارش فراتر میرود، میشود به ابطال رأی استناد کرد.
البته در این موارد تفسیر شرط داوری هم اهمیت دارد لذا امکان دارد از دید شما خارج از حدود اختیار باشد ولی از با تفسیر شرط داوری از منظر حقوقی ، اتفاقا رای داوری در حدود اختیار صادر شده باشد.
اشتباه رایجی که برخی از افراد دارند این است که اگر داور در موضوعی که تخصصش نبوده رای داده یا داوری کرده پس مشمول همین بند 3 ماده 489 می شود و رای داور باطل است. یاد آور می ود که این برداشت از قانون اشتباه است. در ادامه به بررسی تفصیلی موضوع می پردازم.
جمعبندی خیلی سریع
- هرچه بیرون از موضوع یا خواستهی ارجاعشده باشد، «خارج از حدود اختیار» است.
- میتوانید ابطال کلی یا ابطال جزئی (فقط بخش خارج از اختیار) را بخواهید.
- در داوری داخلی، ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی فرصت دارید تا دادخواست ابطال بدهید.
- اگر اجرا در جریان است، درخواست توقف اجرا بدهید.
«خارج از حدود اختیار» یعنی دقیقاً چه؟
حدود اختیار داور را اینها مشخص میکند:
- موافقتنامه/شرط داوری (دامنه اختلاف، اشخاص مشمول، حدود جبران خسارت و مستثنیات)،
- لوایح و خواستههای طرفین (چه چیزی مطالبه یا انکار شده)،
- قوانین آمره و امور غیرقابل داوری.
مصادیق پرتکرار
- حکم علیه شخص ثالث که اصلاً طرف شرط داوری نیست (مثلاً ضامن یا پیمانکار جزء).
- ورود به موضوعی خارج از قرارداد مورد داوری (الزام به تعهدی که اساساً موضوع قرارداد نبوده).
- بیش از خواسته یا غیر از خواسته رأی دادن.
- تعیین تکلیف مغایر متن توافق (مثلاً تغییر اساسی قرارداد بدون اختیار صریح).
- ورود به حقوق عینی ثبتشده در حالیکه اختلاف صرفاً قراردادی بوده است.
اثر حقوقی: ابطال جزئی یا کلی؟
- اگر بخش خارج از اختیار قابل تفکیک از بقیه رأی باشد، همان بخش باطل و بقیه رأی میماند.
- اگر خروج از اختیار در تار و پود رأی تنیده باشد، کل رأی باطل میشود.
در دادخواست روشن بنویسید «ابطال قسمتهای…» یا «ابطال کلی رأی».
یک مثال کوتاه (واقعیِ بینام)
در پروندهای ساختمانی، داور علاوه بر خواستهی مطالبه وجه، طرف را به انجام کاری خارج از قرارداد ملزم کرد. چون چنین تکلیفی اصلاً در شرط داوری دیده نشده بود و خواسته هم مطرح نشده بود، دادگاه همان قسمت را باطل کرد و باقی رأی را معتبر شناخت. نتیجه عملی: محکومعلیه فقط نسبت به بخش خلاف اختیار از تعهد رها شد، نه کل رأی.
تفاوت این جهت با موارد نزدیک
- خروج از موضوع داوری (موضوع اصلاً ارجاع نشده) و خروج از خواسته (بیش از آنچه مطالبه شده) هر دو زیرمجموعه بند ۳ هستند.
- مخالفت با قوانین موجد حق (بند ۱ ماده ۴۸۹) چیز دیگری است: ایراد ماهوی و آمره، نه قراردادی.
در مورد ابطال رای بیشتر بدانیم
نقشهراه اعتراض (گامهای عملی)
- مهلت را جدی بگیرید: ۲۰ روز از ابلاغ رأی برای تقدیم دادخواست ابطال.
- مدارک را بچینید:
- متن شرط/موافقتنامه داوری،
- دادخواستها و لوایح طرفین (برای نشاندادن محدوده خواسته)،
- متن رأی (مواردِ فراتر رفته را هایلایت کنید)،
- صورتجلسات/مکاتبات مؤثر.
- خواسته دقیق: «ابطال رأی داور به استناد بند ۳ ماده ۴۸۹» (جزئی یا کلی).
- توقف اجرا: اگر اجراییه در شرف صدور/اجراست، دستور موقت بخواهید.
- استدلال روشن: بندِ قراردادیِ تعیینکنندهی حدود اختیار + نشاندادنِ «بیشخواهی» یا «غیر از خواسته» + امکان/عدمامکان تفکیک.
چطور از بروز مشکل پیشگیری کنیم؟ (برای قراردادهای آینده)
- شرط داوری را عام و شفاف بنویسید: «هر اختلاف ناشی از یا مرتبط با قرارداد…».
- حدود جبران خسارت را مشخص کنید (وجه التزام، خسارت تأخیر، فسخ/انفساخ…).
- اشخاص مشمول را دقیق کنید (امکان ورود ضامن/پیمانکار جزء/شرکتهای گروه).
- برای خواستههای تبعی (هزینه داوری، بهره قراردادی/قانونی) تصریح بگذارید.
- اگر موضوعی را مستثنی میکنید (مثلاً دعاوی عینی ملکی/ثبتی)، واضح بنویسید.
چکلیست یکدقیقهای تشخیص «خارج از اختیار»
- موضوع رأی دقیقاً در متن شرط داوری آمده است؟
- داور همان خواسته مطرحشده را بررسی کرده است؟
- علیه شخص خارج از موافقتنامه رأی داده نشده؟
- تکلیفی فراتر از قرارداد تحمیل نشده؟
- بخش خارج از اختیار قابل تفکیک است؟
نمونه پاراگراف آماده برای دادخواست
«مطابق بند … موافقتنامه داوری، موضوع ارجاع صرفاً … بوده است. داور در بند … رأی، حکم به … داده که خارج از حدود اختیار وی است. نظر به قابلیت تفکیک قسمت مزبور از سایر مفاد رأی، مستنداً به بند ۳ ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، ابطال آن قسمت و تا تعیین تکلیف نهایی، توقف اجرای رأی مورد استدعاست.»
ارتباط مستقیم با وکیل متخصص ابطال رأی داوری
اگر رأی داوری بهطور ناعادلانه علیه شما صادر شده و یا محکوم علیه قصد ابطال رای داوری که به نفع شما صادر شده است را دارد یا قصد دارید به عنوان شخص ثالث یا یکی از طرفین، نسبت به تمام یا بخشی از رأی داوری اعتراض کنید.
برای بررسی همهجانبه وضعیت حقوقی، ارزیابی بهترین راهکار و تنظیم دادخواست و دفاعیه مؤثر، میتوانید مستقیماً با من، مهدی سلمانیان
(وکیل پایه یک دادگستری، کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تهران، متخصص دعاوی داوری و ابطال رأی داوری، عضو کانون وکلای مرکز)در تماس باشید.
هنوز نظری برای این پست ثبت نشده است.