اعاده دادرسی از رأی داور؛ واقعیت چیست و راه درست اعتراض کدام است؟

«دیروز موکلی زنگ زد: رأی داور علیه ماست—می‌تونم اعاده دادرسی بزنم؟»
 پاسخ کوتاه و صریح: خیر، اعاده دادرسی برای رأی داور وجود ندارد. اما این پایان ماجرا نیست؛ راه درست اعتراض را همین‌جا قدم‌به‌قدم می‌گویم.
علت اصلی اینه که اعاده دادرسی یعنی بنابردلایلی پرونده را دوباره برگردانیم نزد مرجعی که رای رو صادر کرده مثلا جعلی بودن مدرکی که مبنا رای بوده است ثابت شده باشد به موجب حکم دادگاه،چون داوری نیاز مند توافق مجدد بوده و گاهی نیز ایراد اساسی به سمت داور و یا خود قرارداد داوری است لذا رسیدگی مجدد داور و بازنگری در رای صادره متصور نیست اما می توان اقدامات دیگری انجام داد که در ادامه به بررسی آن ها می پردازم:

جمع‌بندی خیلی سریع

• اعاده دادرسی فقط برای احکام قطعی دادگاه‌هاست (مواد ۴۲۶ تا ۴۴۱ ق.آ.د.م).
• نسبت به رأی داور، مسیر قانونی اعتراض در داوری داخلی فقط دعوی ابطال رأی داور است (مواد ۴۸۹ و ۴۹۰)—معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ؛ برای مقیم خارج ۲ ماه.
• اگر دربارهٔ ابطال، دادگاه حکمی صادر کند، آن حکمِ دادگاه (نه رأی داور) در صورت قطعی‌شدن، قابلِ اعاده دادرسی است—البته فقط در جهات محدود قانونی.
• بعد از گذشت مهلت ابطال، در موارد بطلان ذاتی/عدم قابلیت اجرا می‌شود در مرحله اجرا جلوی صدور/اجرای اجراییه را گرفت. این «اعاده» نیست، یک ایراد اجرایی است.

چرا اعاده دادرسی برای رأی داور نداریم؟

اعاده دادرسی ابزار «فوق‌العاده» برای بازنگری حکم قطعی دادگاه است؛ رأی داور، حکم دادگاه نیست. قانون‌گذار برای رأی داور «ابطال» را پیش‌بینی کرده—آن‌هم با جهات احصایی (مثل مخالفت با قوانین موجد حق، خروج از حدود اختیار، انقضای مدت داوری، بی‌اعتباری موافقت‌نامه داوری و…).

یادداشت وکیل: در دعوای ابطال، دادگاه ماهیت دعوا را دوباره رسیدگی نمی‌کند؛ فقط چک می‌کند رأی داور از نظر قانونی/شکلی درست صادر شده یا نه. همین. اما چون رای داور نیز به باور ما جانشین رای دادگاه می شود نباید آن را از این ویژگی اعاده دادرسی  محروم دانست. البته در مقابل استدلال می شود  که افراد با آگاهی از این موضوعات که داوری دارای ویژگی های خاص خود است آن را انتخاب می کنند لذا پاسخ غالب رویه قضیه عدم امکان اعاده دادرسی است . شایان ذکر است شاید بتوان در مواردی از طریق طرح دعوا دارا شدن بلاجهت علیه محکوم له رای داوری ،به احقاق حق خود پرداخت.
در مورد ابطال رای داور بیشتر بخوانید

سه سناریو عملی

A) هنوز در مهلت هستید

• در داوری داخلی: ۲۰ روز از ابلاغ رأی داور برای دادخواست ابطال به دادگاه صالح.
• (اگر دعوا مشمول قانون داوری تجاری بین‌المللی باشد، تقویم و جهات همان قانون را باید دید؛ معمولاً مهلت کوتاه است.)

B) مهلت ابطال گذشته است

• «اعاده دادرسی از رأی داور» نداریم.
• اگر رأی ذاتاً باطل/غیرقابل اجراست (مثلاً خارج از موضوع داوری یا پس از انقضای مدت صادر/ابلاغ شده)، می‌توان در مرحله اجرا به عدم قابلیت اجرا استناد کرد تا اجراییه صادر/اجرا نشود.

C) دادگاه درباره ابطال حکم داده است

• از حکم بدوی می‌توان تجدیدنظرخواهی کرد (معمولاً ۲۰ روز).
• پس از قطعیت، اگر یکی از جهات محدود اعاده دادرسی فراهم شد (مثل سند جدید مؤثر یا تعارض دو حکم قطعی)، اعاده دادرسی نسبت به همان حکمِ دادگاه ممکن است—نه نسبت به رأی داور.

جهات مهم اعاده دادرسی (فقط برای حکمِ دادگاه)

به اختصار:

• کشف سند جدیدِ مؤثر که هنگام رسیدگی در دسترس نبوده؛
• جعل/بی‌اعتباری سندی که مبنای حکم بوده؛
• تعارض دو حکم قطعی درباره همان دعوا و اصحاب؛
• سهو/خطای مؤثر که نتیجه را عوض می‌کند.

این‌ها مضیّق تفسیر می‌شوند؛ اعاده دادرسی «تجدیدنظرِ دوم» نیست.

یک مثال کوتاه (واقعیِ بی‌نام)

پروندهٔ قراردادی: داور رأی به پرداخت صادر کرده بود، اما بعد از پایان مهلت داوری و بدون تمدید معتبر. مهلت ۲۰ روزهٔ ابطال از دست رفته بود. در مرحلهٔ اجرا، نسبت به عدم قابلیت اجرای رأی استناد کردیم (صدور رأی پس از انقضای مدت)، و دادگاه از صدور اجراییه خودداری کرد.
نکتهٔ عملی: اگر مهلت ابطال را از دست داده‌اید، بررسی کنید آیا رأی ذاتاً غیرقابل اجراست یا نه.

باورهای نادرست رایج

• «هر نتیجهٔ درست، حتی بی‌استدلال، قابل دفاع است.»
  نه؛ در داوری، راه رسیدن به نتیجه مهم است. رأی بی‌استدلال/مخالف قواعد آمره، در برابر دعوای ابطال کم‌دوام است.
• «می‌شود هر وقت بخواهیم اعاده دادرسی بزنیم.»
  نه؛ اعاده دادرسی فقط علیه حکم قطعی دادگاه و با جهات محدود و مهلت کوتاه ممکن است—نه برای رأی داور.

چک‌لیست یک‌دقیقه‌ای (چه کار کنم؟)

1. تاریخ ابلاغ رأی داور را دقیق یادداشت کنید.
2. اگر داخل مهلت هستید: جهت قانونی ابطال را منطبق و دادخواست را آماده کنید.
3. اگر مهلت گذشته: بررسی بطلان ذاتی/عدم قابلیت اجرا برای مرحلهٔ اجرا.
4. اگر از دادگاه حکم دارید: تقویم تجدیدنظر/اعاده دادرسی را بسنجید.
5. مدارک کلیدی: موافقت‌نامه داوری، دلایل ابلاغ، مستندات صلاحیت، محاسبهٔ مدت داوری، و هر سند تازهٔ مؤثر.

ارتباط مستقیم با وکیل متخصص ابطال رأی داوری

اگر رأی داوری به‌طور ناعادلانه علیه شما صادر شده و یا محکوم علیه قصد ابطال رای داوری که به نفع شما صادر شده است را دارد یا قصد دارید به عنوان شخص ثالث یا یکی از طرفین، نسبت به تمام یا بخشی از رأی داوری اعتراض کنید.
 برای بررسی همه‌جانبه وضعیت حقوقی، ارزیابی بهترین راهکار و تنظیم دادخواست و دفاعیه مؤثر، می‌توانید مستقیماً با من، مهدی سلمانیان
(وکیل پایه یک دادگستری، کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تهران، متخصص دعاوی داوری و ابطال رأی داوری، عضو کانون وکلای مرکز)در تماس باشید.

پرسش‌های پرتکرار

۱) می‌توان هم اعاده دادرسی زد و هم ابطال؟
خیر. اعاده دادرسی برای حکم دادگاه است؛ ابطال برای رأی داور. دو ریل جدا با شرایط متفاوت.

۲) رأی داور بی‌استدلال است؛ چه کنم؟
اگر در مهلت هستید: دعوی ابطال (استناد به مخالفت با قوانین موجد حق/نقائص شکلی اساسی). اگر مهلت گذشته: فقط ایرادات اجرایی را بررسی کنید.

۳) رأی داور تأیید شد؛ بعداً سند جدید پیدا شد.
اعتراض به خود رأی داور با اعاده ممکن نیست؛ اما اگر حکم قطعی دادگاه دارید و سند جدید واقعاً مؤثر است، شاید اعاده دادرسی نسبت به حکم دادگاه قابل طرح باشد (نه رأی داور).