جرم کلاهبرداری | تعریف، انواع، مجازات و راه‌های پیشگیری

مقدمه

کلاهبرداری یکی از مهم‌ترین جرائم مالی است که بر پایه حیله، فریب و سوءاستفاده از اعتماد دیگران انجام می‌شود. در این جرم، فرد کلاهبردار با استفاده از روش‌های متقلبانه، مال یا منفعت مالی دیگری را تصاحب می‌کند. به همین دلیل، کلاهبرداری علاوه بر خسارت مالی، آثار روانی و اجتماعی نیز به همراه دارد و در قوانین ایران، مجازات سنگینی برای آن پیش‌بینی شده است.

تعریف جرم کلاهبرداری

بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری

(هرکس از راه حیله و تقلب، مردم را به وجود شرکت‌ها یا موسسات موهوم، داشتن اختیارات واهی، یا امور غیرواقع امیدوار کند و از این طریق مال دیگری را ببرد، کلاهبردار محسوب می‌شود.)

بنابراین، شرط تحقق جرم کلاهبرداری:

استفاده از وسایل متقلبانه برای فریب دیگران

اغفال و بی‌اطلاعی قربانی از ماهیت واقعی عمل

مقدم بودن فریب بر دریافت مال

قصد و سوءنیت برای تصاحب مال دیگران

       ·          در کلاهبرداری نحوه ارتکاب جرم موضوعیت دارد و تحصیل مال حتما باید توسل به وسایل متقلبانه باشد و معیار تشخیص متقلبانه وسایل مورد استفاده کلاهبرداری عرفی است. 

       ·          توسل به وسایل متقلبانه باید مقدم بر تحصیل مال باشد.

       ·          استفاده از سند خالی از وجه باعث تحقق توسل به وسایل متقلبانه است مثلا حکمی که مدیریت شخصی که از مدیریت عزل شده است. 

       ·          اغفال و فریب قربانی با معیار شخصی شنیده می شود. 

       ·          نا آگاهی قربانی از متقلبانه بودن وسایل، شرط تحقق کلاهبرداری است . 

       ·          صرف اینکه مال باخته در ازاری دادن مال، ما به ازایی دریافت کرده است باعث نمی شود کلاهبرداری محقق نشود. 

انواع کلاهبرداری

قانون‌گذار کلاهبرداری را به دو دسته تقسیم می‌کند:

کلاهبرداری ساده

وقتی فرد بدون استفاده از موقعیت‌های خاص دولتی یا تبلیغات عمومی، صرفاً با حیله و تقلب اموال دیگری را می‌برد.

کلاهبرداری مشدد

در صورتی‌که مرتکب:

خود را مأمور دولت، نهادهای عمومی یا نیروهای مسلح معرفی کند،

از رسانه‌ها و تبلیغات عمومی برای فریب استفاده نماید،

یا از کارکنان دولت باشد،

جرم از نوع مشدد بوده و مجازات سنگین‌تری دارد.

مجازات جرم کلاهبرداری

کلاهبرداری ساده:

حبس از ۱ تا ۷ سال + جزای نقدی معادل مال اخذ شده + رد مال به صاحب آن

کلاهبرداری مشدد:

حبس از ۲ تا ۱۰ سال + جزای نقدی معادل مال اخذ شده + رد مال + انفصال ابد از خدمات دولتی (برای کارمندان دولت)

ارکان جرم کلاهبرداری

رکن قانونی

ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری

رکن مادی

رفتار فیزیکی شامل:

استفاده از وسایل متقلبانه

فریب قربانی

تحصیل مال

رکن روانی

وجود سوءنیت عام (قصد فریب) و سوءنیت خاص (قصد بردن مال دیگری).

تخفیف مجازات کلاهبرداری

دادگاه می‌تواند در شرایط خاص، مجازات را کاهش دهد. از جمله:

گذشت شاکی

همکاری متهم در کشف جرم و اموال

انگیزه شرافتمندانه یا تحریک بزه‌دیده

ندامت و حسن سابقه متهم

کهولت سن یا بیماری

اقدام برای جبران خسارت

روش‌های رایج کلاهبرداری در جامعه امروز

کلاهبرداری اینترنتی (فیشینگ، ایمیل جعلی، شبکه‌های اجتماعی)

کلاهبرداری تلفنی (تماس‌های جعلی از طرف بانک یا نهادها)

کلاهبرداری با چک (چک بلامحل یا جعلی)

کلاهبرداری سرمایه‌گذاری (وعده سودهای کلان و تضمینی)

کلاهبرداری در خرید آنلاین (آگهی‌های تقلبی، فروش کالای غیرواقعی)

راه‌های پیشگیری از کلاهبرداری

عدم افشای اطلاعات بانکی و رمز پویا

خرید فقط از سایت‌های معتبر با نماد اعتماد

بررسی اصالت چک در سامانه صیاد

استفاده از احراز هویت دو مرحله‌ای

بی‌توجهی به تماس‌ها و پیام‌های مشکوک

گزارش موارد مشکوک به پلیس فتا

جمع‌بندی

کلاهبرداری جرمی جدی و از جرایم علیه اموال و اعتماد عمومی است. شناخت ارکان قانونی و شیوه‌های متداول آن، علاوه بر کمک به قربانیان در احقاق حق، نقش مهمی در پیشگیری از وقوع جرم دارد. بهترین راهکار مقابله با کلاهبرداری، افزایش آگاهی، احتیاط در معاملات و استفاده از ابزارهای قانونی و دیجیتال معتبر است