داوری در حقوق ایران؛ معرفی، جایگاه و مزایای نهاد داوری
مقدمه
در بسیاری از قراردادها و روابط حقوقی، طرفین ترجیح میدهند اختلافات احتمالی خود را خارج از تشریفات دادگاهها و با سرعت و هزینه کمتر حلوفصل کنند. یکی از مهمترین و معتبرترین ابزارهای حل اختلاف، داوری است؛ نهادی که به موجب قانون آیین دادرسی مدنی جمهوری اسلامی ایران و بسیاری از قوانین خاص، جایگاه مستقل و مهمی یافته است.
تعریف و ماهیت داوری
داوری فرآیندی است که طی آن، اشخاص حقیقی یا حقوقی با توافق خود، حل اختلافات فعلی یا آتی خود را به یک یا چند نفر داور (یا هیأت داوری) ارجاع میدهند.
داور شخصی است که از سوی طرفین انتخاب میشود تا فارغ از تشریفات اداری و پیچیدگیهای دادرسی، اختلاف را بررسی و نسبت به آن تصمیمگیری کند.
بر اساس ماده ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی:
«کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند میتوانند با توافق یکدیگر، منازعه و اختلاف خود را به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.»
جایگاه قانونی داوری
نهاد داوری در مواد ۴۵۴ الی ۵۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی بهتفصیل تشریح شده است. مهمترین اصول عبارتاند از:
- داوری امری کاملاً توافقی و ارادی است و هیچکس را نمیتوان مجبور به داوری کرد مگر در موارد خاص (مانند برخی دعاوی خانوادگی یا دعاوی شرکتها بر اساس اساسنامه).
- اصل بر این است که داور باید بیطرف، صالح و مورد اعتماد طرفین باشد.
- رأی داور، پس از ابلاغ، همانند رأی دادگاه از قدرت اجرایی برخوردار است و فقط در موارد محدود و استثنایی، قابل اعتراض یا ابطال در دادگاه میباشد.
مزایای داوری نسبت به دادرسی قضایی
۱. سرعت در رسیدگی:
برخلاف دادگاههای رسمی که فرآیند رسیدگی آنها طولانی و گاه پیچیده است، داوری به سبب سادگی تشریفات و محدودیت مهلتها، در مدت کوتاهتری به اختلاف خاتمه میدهد.
- صرفهجویی در هزینهها:
بسیاری از هزینههای دادرسی، هزینه کارشناسی و هزینههای جانبی در داوری وجود ندارد یا بسیار کمتر است. - محرمانگی و حفظ اعتبار طرفین:
جلسات داوری محرمانه برگزار میشود و متن اختلاف معمولاً منتشر یا رسانهای نمیگردد. - انتخاب داور متخصص:
طرفین میتوانند داور یا داورانی را که در موضوع اختلاف تخصص دارند انتخاب کنند؛ این موضوع در اختلافات تجاری و فنی اهمیت زیادی دارد. - تشریفات انعطافپذیر:
طرفین میتوانند درباره محل داوری، نحوه رسیدگی و حتی زبان داوری با هم توافق کنند.
شرایط و محدودیتهای ارجاع دعوا به داوری
- همه اختلافات قابلیت داوری ندارند: برخی دعاوی به موجب قانون صرفاً در صلاحیت دادگاههاست (مانند دعاوی کیفری، احوال شخصیه و موضوعات مرتبط با نظم عمومی).
- داور باید اهلیت حقوقی داشته باشد: شخص داور باید اهلیت قانونی و استقلال رای داشته باشد و نباید مشمول ممنوعیتهای قانونی باشد (مانند حجر، نفع شخصی در دعوا و...).
- شکل و نحوه توافق: شرط داوری باید به صورت کتبی و روشن باشد و توافق شفاهی یا مبهم، فاقد اثر است.
فرایند داوری در عمل
۱. توافق بر داوری و انتخاب داور:
شرط داوری معمولاً در متن قرارداد گنجانده میشود، اما میتواند پس از بروز اختلاف نیز صورت پذیرد.
- تشکیل هیأت داوری و رسیدگی:
داور یا داوران تشکیل جلسه داده و با استماع اظهارات، مدارک و شواهد طرفین، رسیدگی میکنند. طرفین میتوانند در جلسه حاضر شوند یا لایحه ارسال کنند. - صدور رأی و ابلاغ:
رأی داوری باید مستدل و مستند به مدارک باشد و پس از ابلاغ، لازمالاجرا خواهد بود مگر اینکه در مدت قانونی، اعتراض یا درخواست ابطال مطرح گردد.
جایگاه داوری در تجارت و قراردادهای بینالمللی
در بسیاری از قراردادهای تجاری داخلی و بینالمللی، داوری به عنوان شیوهی اصلی حل اختلاف انتخاب میشود؛ زیرا فرآیند انعطافپذیرتر، سریعتر و قابل پیشبینیتری نسبت به دادگاههای ملی دارد و اجرای آراء داوری بینالمللی با موافقتنامه نیویورک ۱۹۵۸ در بیش از ۱۶۰ کشور جهان تضمین شده است.
نتیجهگیری و توصیه عملی
داوری، راهکاری مؤثر و حرفهای برای حل و فصل اختلافات حقوقی و تجاری است اما نیازمند توافق آگاهانه و انتخاب داور واجد شرایط میباشد.
توصیه میشود پیش از درج شرط داوری در قراردادها یا ارجاع اختلاف به داور، با وکیل متخصص مشورت کنید تا بهترین نتیجه و کمترین ریسک را تجربه کنید.
جهت مشاوره حقوقی تخصصی در امور داوری و حل اختلافات قراردادی با ما در تماس باشید.
هنوز نظری برای این پست ثبت نشده است.