طلاق از سمت زوجه: شرایط، مراحل و سوالات متداول
در نظام حقوقی ایران، طلاق بهطور معمول حق مرد (زوج) است و او میتواند با رعایت شرایط قانونی همسر خود را طلاق دهد. با این حال، تبصره ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی تصریح میکند که زن نیز در صورت وجود شرایط مقرر در مواد ۱۱۱۹، ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ میتواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. به عبارت دیگر، زن تنها در شرایط خاص قانونی و با ارائه دلایل موجه میتواند درخواست طلاق داشته باشد. این فرآیند با چالشهای خاصی همراه است و نیاز به آگاهی کامل از قوانین و مدارک مورد نیاز دارد. در این مقاله بهطور کامل شرایط طلاق از سوی زوجه را بررسی کرده و به پرسشهای متداول در این زمینه پاسخ میدهیم.
شرایط طلاق از سوی زوجه چیست؟
بر اساس قانون مدنی ایران، زن تنها در صورت وجود دلایل قانونی موجه و با ارائه ادله کافی میتواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. مهمترین دلایل و شرایط قانونی که به زن حق درخواست طلاق میدهند عبارتاند از:
- ندادن نفقه از سوی شوهر: طبق ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی، اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند یا توانایی مالی برای پرداخت نفقه نداشته باشد و اجرای حکم محکمه مبنی بر الزام او به پرداخت هم ممکن نشود، زن حق رجوع به حاکم (دادگاه) برای طلاق را خواهد داشت. به زبان ساده، عدم پرداخت نفقه یا عجز شوهر از تامین معاش زن به وی حق قانونی درخواست طلاق میدهد.
- اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا مشروبات الکلی: در صورتی که اعتیاد مرد به مواد مخدر یا الکل به بنیان خانواده لطمه وارد کند و شوهر از ترک اعتیاد در مدت لازم (به تشخیص پزشک) خودداری نموده یا ترک آن ممکن نباشد، این وضعیت از مصادیق عسر و حرج برای زن محسوب میشود. اعتیاد مضر و ادامهدار که زندگی زناشویی را دشوار سازد، میتواند دلیل موجهی برای طلاق به درخواست زوجه باشد.
- ضرب و جرح یا سوءرفتار شدید شوهر: هرگونه خشونت فیزیکی (کتک زدن) یا بدرفتاری مستمر از سوی شوهر که زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل نماید، از دلایل قانونی طلاق به درخواست زن است. حتی یک بار محکومیت کیفری شوهر بابت خشونت خانگی میتواند نشاندهنده وضعیت غیرقابل تحمل باشد و دادگاه در صورت احراز تکرار یا شدت رفتارها، آن را از مصادیق عسر و حرج خواهد دانست.
- ترک زندگی خانوادگی توسط شوهر بیش از ۶ ماه: اگر شوهر بدون عذر موجه زندگی مشترک را حداقل شش ماه متوالی ترک کند (یا در یک سال، نه ماه به طور پراکنده غیبت داشته باشد)، این ترک زندگی طولانیمدت مصداق عسر و حرج زوجه است. در چنین حالتی زن میتواند با استناد به این ترک انفاق و زندگی مشترک، از دادگاه تقاضای طلاق نماید.
- ابتلای زوج به بیماریهای صعبالعلاج یا واگیر خطرناک: چنانچه شوهر به بیماری سخت درمانپذیر جسمی یا روانی، یا یک بیماری واگیردار خطرناک مبتلا شود که ادامه زندگی مشترک را مختل کند، زن میتواند به دلیل مشقت غیرقابل تحمل ناشی از بیماری تقاضای طلاق کند. برای مثال بیماریهای روانی شدید، یا بیماری واگیری که سلامت زن را به خطر اندازد، از مواردی است که قانون آن را عسر و حرج زوجه تلقی میکند.
- ازدواج مجدد شوهر بدون رضایت همسر اول: این مورد معمولاً به عنوان یکی از شروط ضمن عقد نکاح ذکر میشود. مطابق ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی، زوجین میتوانند ضمن عقد شرط کنند که اگر شوهر بدون رضایت همسر اول، زن دیگری اختیار کند، زوجه وکیل در طلاق باشد. در صورتی که چنین شرطی در عقدنامه امضا شده باشد و شوهر همسر مجدد بگیرد، زن میتواند با استناد به آن وکالت در طلاق، خود را مطلقه سازد. حتی اگر این شرط صریحاً درج نشده باشد، ازدواج مجدد بدون رضایت میتواند از موارد عسر و حرج محسوب شود که دادگاهها در برخی موارد آن را دلیلی برای طلاق تشخیص میدهند.
- محکومیت قطعی شوهر به حبس بیش از ۵ سال: بر اساس تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، اگر شوهر به مجازات قطعی حبس پنج سال یا بیشتر محکوم شود، زوجه دچار عسر و حرج شده و حق درخواست طلاق خواهد داشت. توجه داشته باشید که مطابق شروط مندرج در عقدنامه نیز اگر حکم قطعی محکومیت بیش از ۵ سال صادر شود (و در عقدنامه امضا شده باشد)، زن میتواند طلاق بگیرد. در قانون برای استفاده از این بند، صرف صدور حکم قطعی محکومیت کفایت میکند و لازم نیست حتماً تمام مدت حبس طی شده باشد.
- عُسر و حَرَج (سختی غیرقابل تحمل برای زن): عسر و حرج یک عنوان کلی است که شامل موارد فوق و هر وضعیت دیگری میشود که ادامه زندگی زناشویی را برای زن با مشقت شدید همراه سازد. قانونگذار در تبصره ماده ۱۱۳0 پنج مورد را تمثیلی به عنوان مصادیق عسر و حرج برشمرده است (مواردی مانند ترک زندگی، اعتیاد، حبس طولانی، ضرب و شتم و بیماری سخت)، اما به این موارد محدود نشده است. هر گاه در دادگاه ثابت شود که وضعیت زندگی برای زوجه غیرقابل تحمل است، دادگاه میتواند حکم طلاق را حتی در مواردی غیر از موارد صریح فوق صادر کند.
در تمامی موارد بالا، اثبات وجود دلیل قانونی بر عهده زن است. زوجه باید مدارک و شواهد کافی ارائه کند تا دادگاه را قانع نماید که شرط یا دلیل موجه برای طلاق وجود دارد. پس از ارائه دادخواست طلاق از طرف زن، دادگاه خانواده دلایل را بررسی میکند و در صورت احراز شرایط قانونی، حکم الزام شوهر به طلاق را صادر خواهد کرد. اگر شوهر از اجرای صیغه طلاق خودداری کند، دادگاه به اذن حاکم شرع اجرای صیغه طلاق و ثبت آن را انجام خواهد داد.
طلاق توافقی با درخواست زوجه چگونه است؟
گاهی زوجین هر دو تمایل به جدایی دارند. در این صورت، نیاز نیست زن حتماً دلایل مذکور را در دادگاه ثابت کند، بلکه میتوانند از طریق طلاق توافقی اقدام کنند. در طلاق توافقی، زوج و زوجه بر سر کلیه مسائل مالی و غیرمالی مربوط به جدایی به تفاهم میرسند (مانند مهریه، نفقه، جهیزیه، حضانت فرزندان و...) و این توافق مکتوب را به دادگاه ارائه میکنند. از آنجا که طلاق توافقی بر پایه رضایت طرفین است، دادگاهها معمولاً با یک یا دو جلسه مشاوره خانوادگی و بدون نیاز به طی مراحل طولانی دادرسی، گواهی عدم امکان سازش را صادر میکنند. توجه: در طلاق توافقی نیز حضور در جلسات مشاوره (که طبق قانون حمایت خانواده اجباری است) ضروری میباشد و صدور گواهی عدم امکان سازش از سوی دادگاه الزامی است، اما روند کار بسیار سریعتر و سادهتر از طلاق یکطرفه به درخواست زن خواهد بود.
به طور خلاصه، اگر زن و شوهر بر سر طلاق و شرایط آن تفاهم داشته باشند، بهترین راه، طلاق توافقی است که نیازی به اثبات دلایل عسر و حرج ندارد و معمولاً در مدت زمان کمتری انجام میشود.
سوالات متداول درباره طلاق از طرف زن
۱. آیا زن بدون اجازه شوهر میتواند طلاق بگیرد؟
به طور کلی، خیر. حق طلاق اصولاً در اختیار مرد است و موافقت او نقش دارد. زن تنها زمانی میتواند بدون رضایت شوهر طلاق بگیرد که یکی از دلایل قانونی موجه را مطابق قانون اثبات کند یا اینکه در عقد نکاح، وکالت در طلاق از جانب شوهر به او داده شده باشد. برای مثال، اگر زن ثابت کند که شوهرش نفقه نمیدهد، اعتیاد شدید دارد، یا زندگی را برای او غیرقابل تحمل کرده است، دادگاه میتواند بدون نیاز به اجازه شوهر حکم طلاق را صادر کند. همچنین در صورتی که ضمن عقد ازدواج یا به موجب وکالتنامه رسمی، حق طلاق به زن تفویض شده باشد، زن میتواند رأساً (به نیابت از شوهر) خود را مطلقه کند.
۲. اگر زن از شوهر وکالت در طلاق داشته باشد، آیا نیاز به ارائه دلیل قانونی است؟
خیر، داشتن وکالت طلاق (حق طلاق) از سوی شوهر به این معنی است که زن از جانب مرد اختیار طلاق دارد. در این حالت زن میتواند بدون نیاز به اثبات عسر و حرج یا دلایل دیگر، طبق شرایط وکالتنامه مستقیماً دادخواست طلاق بدهد. البته حتی با داشتن وکالت در طلاق نیز باید تشریفات قانونی طی شود؛ یعنی زن باید دادخواست طلاق را در دادگاه خانواده ثبت کند، مراحل داوری و مشاوره اجباری را بگذراند و حکم دادگاه (گواهی عدم امکان سازش) را دریافت کند. اما نیازی به رضایت شوهر یا ارائه دلیل دیگری نیست، زیرا وکالت در طلاق به منزله اجازه قبلی شوهر است. به عنوان مثال، بسیاری از زنان در سند ازدواجشان شرط دارند که اگر شوهرشان همسر دیگری اختیار کند یا رفتار ناشایستی داشت، حق طلاق با زن باشد. در این موارد، زن با استناد به همان شرط میتواند طلاق بگیرد بدون آنکه نیاز به دلیل تازهای داشته باشد.
۳. در صورت طلاق از طرف زن، آیا مهریه از بین میرود؟
خیر، اصل حق مهریه با طلاق از بین نمیرود. مهریه یک دین است که به محض وقوع عقد نکاح به زن تعلق میگیرد و درخواست طلاق از سوی زن فینفسه این حق را ساقط نمیکند. اگر زن دلایل موجهی برای طلاق داشته باشد و دادگاه حکم طلاق را به نفع او صادر کند (مثلاً به علت عسر و حرج یا شروط ضمن عقد)، زن همچنان مستحق دریافت مهریه است و میتواند آن را مطالبه کند. تنها در صورتی مهریه پرداخت نمیشود یا کاهش مییابد که خود زن به صورت ارادی از آن گذشت کند. برای مثال، در طلاق توافقی معمولاً زن برای جلب موافقت مرد ممکن است بخشی از مهریه یا کل آن را ببخشد که به آن "بذل مهریه" گفته میشود. همچنین در طلاق خُلع، زن به دلیل کراهتی که از شوهر دارد، بخشی از مهریه یا تمام آن را فدای طلاق میکند تا شوهر را راضی به طلاق سازد. در غیر این صورت و در طلاقهای یکطرفه (بهخصوص طلاق به علت تخلفات شوهر)، زن میتواند هم طلاق بگیرد و هم مهریهاش را وصول کند. به طور خلاصه: مهریه حق قانونی زن است و حتی اگر زن درخواستدهنده طلاق باشد، مادامی که خود از حقش صرفنظر نکرده، مهریه پابرجاست.
۴. آیا گرفتن طلاق از طرف زن زمانبر است؟
بله، معمولاً فرآیند طلاق به درخواست زن طولانیتر و پیچیدهتر از طلاق به درخواست مرد است. هنگامی که مرد درخواست طلاق میدهد، الزام به ارائه دلیل خاصی ندارد و صرفاً تشریفات قانونی (مانند ثبت دادخواست، معرفی داور و شرکت در جلسات مشاوره) را طی میکند. اما زن برای گرفتن طلاق باید دادگاه را اقناع کند که ادامه زندگی برای او غیرممکن یا بسیار دشوار شده است. این به معنای گردآوری مدارک و شواهد محکمهپسند است؛ مثلاً گزارش پزشکی قانونی برای اثبات ضربوجرح، گواهی عدم پرداخت نفقه یا شهادت شهود بر سوءرفتار شوهر. روند رسیدگی دادگاه به دلایل ارائهشده ممکن است چندین ماه یا حتی بیش از یک سال طول بکشد، بهخصوص اگر مرد مخالفت کرده و در جلسات دادگاه تجدیدنظرخواهی کند. طبق رویه عملی، حداقل زمان لازم برای طلاق یکطرفه از سوی زوجه حدود ۴ الی ۶ ماه برآورد میشود که میتواند بسته به پیچیدگی پرونده بیشتر هم بشود. بنابراین، زنانی که قصد طلاق یکطرفه دارند باید صبور باشند و توصیه میشود برای تسریع کار از وکیل متخصص در پروندههای خانواده کمک بگیرند. در مقابل، همانطور که گفته شد، طلاق توافقی سریعتر است (گاهی ظرف چند هفته انجام میشود) زیرا نیازی به کشمکش در دادگاه بر سر دلایل طلاق نیست.
۵. اگر شوهر حاضر به طلاق نباشد، زن باید چه کند؟
اگر شوهر راضی به طلاق نباشد، زن چارهای جز طرح دعوای طلاق از طریق دادگاه خانواده ندارد. در این وضعیت، زن با ارائه دادخواست طلاق و ذکر دلایل خود (از مواردی که در بالا اشاره شد) فرآیند قانونی را آغاز میکند. دادگاه ابتدا سعی در صلح و سازش از طریق واحد مشاوره خانواده و داوری میکند، اما اگر مشخص شود که ادامه زندگی مشترک ممکن نیست و دلایل زوجه موجه است، قاضی میتواند حتی بدون رضایت شوهر حکم طلاق را صادر نماید. در واقع قانون به زن این پشتوانه را داده است که در صورت اثبات حقانیت ادعای خود (مثلاً اثبات عسر و حرج)، رأی طلاق به نفع او صادر شود و عدم توافق شوهر مانع اجرای طلاق نشود. پس از صدور رأی قطعی طلاق، اگر مرد از جاری کردن صیغه طلاق امتناع کند، نماینده دادگاه یا اجرای احکام به نیابت از او صیغه را جاری کرده و طلاق ثبت خواهد شد. بنابراین مخالفت شوهر، در صورت وجود حکم دادگاه، مانع نهایی طلاق نخواهد بود. نکته مهم این است که زن باید تمام دلایل و مدارک خود را به بهترین نحو به دادگاه ارائه کند تا قاضی را مجاب نماید. به همین دلیل بهرهگیری از مشاوره حقوقی و همراهی وکیل میتواند بسیار مؤثر باشد تا مسیر حقوقی طلاق هموارتر گردد.
ارتباط با وکیل خانواده
پروندههای خانواده مانند طلاق، مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و شروط ضمن عقد از حساسترین و پرچالشترین دعاوی حقوقی هستند. کوچکترین اشتباه یا بیتوجهی در این مسیر میتواند تبعات جبرانناپذیری برای آینده شما و فرزندانتان داشته باشد.
من، محدثه محمدی، وکیل پایه یک دادگستری، با سابقه فعالیت تخصصی در دعاوی خانواده، در کنارتان هستم تا در این مسیر دشوار تنها نباشید.
با بهرهگیری از تجربه و دانش حقوقی، تلاش میکنم تا ضمن دفاع از حقوق قانونی شما، بهترین راهحل ممکن را برای شرایط خاص پروندهتان پیدا کنیم؛ چه در زمینهی طلاق توافقی، چه در طلاق به درخواست زن یا مرد، و چه در اختلافات مربوط به حضانت و حقوق مالی.
📞 اگر نیاز به مشاوره فوری دارید یا میخواهید روند حقوقی مطمئن و آگاهانهای را طی کنید، میتوانید همین حالا برای دریافت مشاوره تخصصی خانواده با من در ارتباط باشید.
09129340914
هنوز نظری برای این پست ثبت نشده است.