مقدمه: چرا نوشتن قرارداد، اینقدر حیاتی است؟
اگر فقط یک جمله بخواهم بگویم: «قرارداد، محافظ سرمایه و آرامش شماست.»
بسیاری از موکلهایی که سراغ وکیل میآیند، مشکلشان از «نبود قرارداد» نیست؛ از «قرارداد ناقص و غیرحرفهای» است. قراردادی که:
- شرط فسخ ندارد
- درباره تاخیر و خسارت ساکت است
- تکلیف اختلافات و داوری را روشن نکرده
- مسئولیتها را مبهم نوشته
در این راهنما، قدمبهقدم به شما (چه شخص حقیقی، چه مدیر شرکت یا کارآفرین) نشان میدهم:
- یک «قرارداد معتبر» چه ارکانی دارد؛
- چه نکاتی را حتماً باید در متن بنویسید؛
- چه اشتباهات سادهای، پرونده شما را در دادگاه ضعیف میکند؛
- و در پایان، چطور قبل از امضا، یک وکیل قراردادها را برایتان «بازبینی حقوقی» کند.
هدف این متن این است که بعد از خواندنش، بتوانید:
- قراردادهای آماده را با چشم باز بخوانید؛
- ایرادهای مهم را تشخیص دهید؛
- و اگر لازم شد، با کمک وکیل، برای خودتان یک قرارداد اختصاصی سفارش دهید.
۱. «قرارداد معتبر» یعنی چه؟
از منظر حقوقی، برای اینکه یک قرارداد، معتبر و قابل استناد باشد، باید چند شرط عمومی و چند شرط اختصاصی را داشته باشد.
الف) شرایط عمومی صحت قرارداد (ماده ۱۹۰ قانون مدنی)
چهار پایه اصلی هر قرارداد:
- قصد و رضای طرفین
- هر دو طرف باید «آگاهانه» و «با اراده آزاد» قرارداد را امضا کنند.
- اهلیت طرفین
- طرفین باید بالغ، عاقل و رشید باشند.
- اگر طرف شرکت است، باید کسی امضا کند که حق امضا دارد (مطابق اساسنامه و روزنامه رسمی).
- معین بودن موضوع معامله
- دقیقا باید معلوم باشد قرارداد درباره چیست: فروش ملک، اجاره، مشارکت، ساخت، خدمات، طراحی سایت، …
- موضوع باید «قابل تعیین» و «قانونی» باشد.
- مشروعیت جهت معامله
- هدف قرارداد نباید خلاف قانون، نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد.
اگر هر کدام از این ارکان مشکل داشته باشد، ممکن است قرارداد شما باطل یا قابل ابطال شود.
ب) شرایط اختصاصی یک قرارداد خوب و حرفهای
علاوه بر مواد قانونی، یک قرارداد معتبر در عمل، باید:
- شفاف و بدون ابهام نوشته شود؛
- قابل اجرا باشد (نه متنی آرمانی و شعاری)؛
- ضمانتاجراهای مناسب (جریمه، خسارت، فسخ، تعلیق) داشته باشد؛
- روی مراحل حل اختلاف فکر کرده باشد (مذاکره، داوری، دادگاه).
۲. اطلاعات هویتی: قرارداد را از همین ابتدا نجات دهید
تعجب نکنید؛ یکی از رایجترین ایرادها در قراردادها، همین بخش ساده «مشخصات طرفین» است.
در این قسمت حتماً:
- نام، نام خانوادگی، شماره ملی، شماره شناسنامه، نام پدر، آدرس کامل و کدپستی و شماره تماس افراد
- برای شرکتها: نام کامل شرکت، شماره ثبت، شناسه ملی، آدرس ثبتی، نماینده/مدیرعامل امضاکننده و مستندات حق امضا (آخرین روزنامه رسمی)
را دقیق وارد کنید.
چند نکته مهم:
- اگر طرف، وکیل یا نماینده است، حتماً:
- شماره و تاریخ وکالتنامه یا نمایندگی
- حدود اختیارات او
- مدت اعتبار وکالتنامه
- در قرارداد ذکر شود و تصویر مدرک به پیوست قراردادی ضمیمه شود.
- آدرسها را روشن و قابل ابلاغ بنویسید؛
- و یک بند اضافه کنید که «هرگونه ابلاغ به این آدرس تا زمانی که کتبا تغییر آن اعلام نشده، صحیح و معتبر است».
۳. موضوع قرارداد: دقیق، قابل اندازهگیری، بدون تعارف
موضوع قرارداد، قلب قرارداد است. اینجا باید با وسواس بنویسید:
- چه کاری؟
- با چه مشخصاتی؟
- در چه حجمی/مقداری؟
- با چه استانداردی؟
مثالها:
- قرارداد فروش: مشخصات دقیق مال (مثلاً پلاک ثبتی ملک، متراژ، طبقه، واحد، شماره سریال دستگاه).
- قرارداد خدمات: «طراحی سایت فروشگاهی با امکان درگاه پرداخت، پنل مدیریت، نسخه موبایل ریسپانسیو، …».
- قرارداد ساخت: نقشه مصوب، متراژ، تعداد طبقات، نوع مصالح اصلی، استانداردها.
اصل مهم:
هرچقدر موضوع را مبهم بنویسید، راه تفسیر سلیقهای و اختلاف را باز کردهاید. هرچقدر دقیق و قابل اندازهگیری بنویسید، امکان دعوا کمتر میشود.
۴. مبلغ، نحوه پرداخت و ضمانتها: از همین اول، برای پرداخت پول را نظم و ترتیب داشته باشید.
پول، همیشه مرکز حساسیت است. حتماً این موارد را شفاف کنید:
- مبلغ کل قرارداد (با حروف و عدد)
- واحد پول (ریال، تومان، دلار، یورو و…)
- نحوه پرداخت:
- نقدی، اقساطی، مرحلهای (مثلاً در پروژه پیمانکاری به ازای هر مرحله پیشرفت)
- شماره حساب یا کارت مقصد
- شرایط پیشپرداخت و تسویه نهایی
- مهلتهای پرداخت:
- تاریخ دقیق یا تاریخی که حدود و ثغور آن مشخص باشد (مثلاً ۷ روز پس از تحویل مرحله اول)
- ضمانت حسن انجام تعهد یا ضمانت پرداخت:
- چک، سفته، ضمانتنامه بانکی، رهن ملک، …
- نحوه استفاده از ضمانت در صورت تخلف طرف مقابل
نکته حرفهای:
در قراردادهایی که مبلغ قابل توجهی پول ردوبدل میشود، حتماً تکلیف «مالیات، عوارض و هزینهها» را مشخص کنید:
- مثلا: «کلیه مالیاتها و عوارض قانونی مربوط به اجرای این قرارداد بر عهده طرف دوم است، مگر مواردی که قانوناً بر عهده طرف دیگر باشد.»
۵. زمان، مکان و نحوه تحویل/اجرا: زمانبندی یعنی کنترل ریسک
در یک قرارداد معتبر، باید زمانبندی روشن باشد:
- تاریخ شروع قرارداد
- مدت قرارداد (مثلاً ۱۲ ماه)
- تاریخ پایان یا شرایط خاتمه
- برنامه زمانی اجرای تعهدات (بهویژه در پروژهها)
در مواردی مثل قرارداد ساخت، خدمات، طراحی، تولید:
- زمان تحویل هر مرحله
- معیار پذیرش (چه چیزی یعنی «کار تحویل شد»؟ صورتجلسه تحویل، تایید کتبی، ایمیل، سامانه…)
همچنین، اگر مکان تحویل مهم است (تحویل کالا در محل انبار، پروژه در محل ملک، خدمات در دفتر کارفرما)، حتماً در متن قرارداد ذکر شود.
۶. تعهدات طرفین: شفاف بنویسید چه کسی چه کاری باید انجام دهد
بهتر است تعهدات هر طرف را در بندهای جداگانه بنویسید:
- تعهدات طرف اول (کارفرما/خریدار/سرمایهگذار)
- تعهدات طرف دوم (پیمانکار/فروشنده/مجری)
برای هر تعهد، این سؤالها را جواب دهید:
- «چه کاری؟»
- «در چه زمانی؟»
- «با چه کیفیتی؟»
- «اگر انجام نداد، چه میشود؟»
در این بخش، حتماً به مواردی مثل:
- تامین مدارک یا مجوزها
- تامین مصالح یا ابزار
- همکاریهای لازم (مثلاً دسترسی به سیستم، محل پروژه)
- را به صورت دقیق و عملیاتی بنویسید.
۷. تاخیر، عدم انجام تعهد و خسارت: فقط «تهدید کلامی» کافی نیست
یکی از کلیدیترین نشانههای یک قرارداد حرفهای، « بند خسارت و تاخیر » است.
چند پیشنهاد کاربردی:
- برای هر روز/هفته تاخیر در انجام تعهد، مبلغ مشخصی به عنوان جریمه تاخیر تعیین کنید (مثلاً روزانه نیم درصد مبلغ قرارداد، تا سقف ۲۰ درصد).
- تکلیف «انحلال یا فسخ قرارداد در صورت تاخیر طولانی» را مشخص کنید (مثلاً اگر تاخیر از ۳۰ روز گذشت، طرف مقابل حق فسخ یکطرفه دارد).
- خسارت ناشی از عدم انجام کامل تعهد را جداگانه در نظر بگیرید.
بند نمونه (قابل بومیسازی توسط وکیل):
«در صورت تاخیر طرف دوم در تحویل موضوع قرارداد، وی مکلف است به ازای هر روز تاخیر، مبلغ … ریال به عنوان وجه التزام تاخیر، به طرف اول پرداخت نماید. وجه التزام مزبور مستقل از خسارات مازاد قابل مطالبه خواهد بود.»
۸. فسخ و خاتمه قرارداد: از اول درباره «روز جدایی» فکر کنید
هیچکس با نیت جدایی، قرارداد نمیبندد؛ اما قرارداد حرفهای، از روز اول، سناریوی جدایی را هم پیشبینی میکند.
چند حالت مهم:
- فسخ به دلیل تخلف اساسی یکی از طرفین
- فسخ به دلیل طولانی شدن تاخیر
- فسخ توافقی دو طرف
- انحلال خودبهخود (مثلاً با پایان مدت، انجام کامل تعهدات)
در این بند، حتماً به این موارد اشاره کنید:
- در صورت فسخ، تکلیف مبالغ پرداختشده چیست؟
- تکلیف ضمانتها، مدارک و اسناد چیست؟
- تکلیف خسارتهای وارد شده چگونه تعیین و پرداخت میشود؟
۹. محرمانگی، رقابتنکردن و مالکیت فکری
در قراردادهای کسبوکاری و شرکتی، این بندها بسیار مهماند:
- محرمانگی :
- اطلاعات فنی، مالی و تجاری طرفین نباید بدون اجازه افشا شود.
- مدت محرمانگی (مثلاً تا ۲ سال بعد از پایان قرارداد).
- عدم رقابت :
- در برخی قراردادها، طرف متعهد میشود در یک محدوده زمانی و مکانی مشخص، با رقبای مستقیم طرف دیگر همکاری نکند (این بند باید مطابق قواعد حقوق رقابت و اصول آزادی قراردادها تنظیم شود).
- مالکیت فکری:
- آثار تولیدی (طراحی، کد نرمافزار، محتوا، برند) متعلق به کدام طرف است؟
- آیا حق استفاده غیرانحصاری داده شده یا کامل منتقل شده؟
۱۰. حلوفصل اختلافات، دادگاه یا داوری؟
اگر اختلاف ایجاد شد، چه میکنید؟
این بند، در آینده، میتواند میلیونها تومان برای شما صرفهجویی یا هزینه ایجاد کند.
چند گزینه مهم:
- تعیین مرجع قضایی:
- مثلاً: «مرجع صالح برای رسیدگی به اختلافات ناشی از این قرارداد، دادگاههای حقوقی شهر تهران است.»
- شرط داوری:
- میتوانید توافق کنید اختلافات به داور/داوری ارجاع شود (اما باید متن داوری دقیق، داور یا مرکز داوری مشخص و حدود اختیارات معلوم باشد).
- در قراردادهای بزرگ، استفاده از مراکز داوری معتبر یا داور متخصص، میتواند روند حل اختلاف را سریعتر و تخصصیتر کند.
- شیوههای دوستانه حل اختلاف:
- امکان مذاکره، میانجیگری یا کارگروه مشترک، قبل از طرح دعوا.
۱۱. پیوستها، صورتجلسات و مکاتبات: جزئیاتی که در دادگاه نجاتتان میدهد
قرارداد معتبر، فقط همان چند صفحه اصلی نیست؛ پیوستها را جدی بگیرید:
- برنامه زمانبندی
- لیست تجهیزات یا کالاها
- نقشهها و مشخصات فنی
- جدول قیمتها
- صورتجلسات تحویل موقت و قطعی
حتماً در متن قرارداد بنویسید:
«پیوستهای این قرارداد جزء لاینفک آن بوده و هرگونه ارجاع به قرارداد، شامل پیوستها نیز میباشد.»
همچنین، شیوه معتبر مکاتبات (ایمیل رسمی، سامانه، پست سفارشی) را تعیین کنید.
۱۲. رایجترین اشتباهات در تنظیم قرارداد (که بهتر است شما مرتکب نشوید!)
- استفاده از قراردادهای آماده اینترنتی بدون تطبیق با وضعیت خودتان
- عدم توجه به تفاوت قراردادهای مشارکت، پیمانکاری، بیع، اجاره و…
- ننوشتن دقیق ضمانتاجراهای تخلف و تاخیر
- امضای قرارداد با افراد فاقد حق امضا از طرف شرکتها
- نخواندن دقیق ضمائم و پیوستها
- عجله در امضا، بدون مشاوره با وکیل، فقط برای «از دست ندادن فرصت»
اگر روی هرکدام از این موارد مکث کنید، احتمال دعوا را بهشدت کم میکنید.
جمعبندی: قرارداد خوب، هزینه نیست؛ بیمه است
نوشتن یک قرارداد معتبر:
- ریسک دعوا را کم میکند
- روابط طرفین را شفاف میکند
- اعتماد دو طرف را افزایش میدهد
- و اگر اختلافی پیش آمد، دست شما را در دادگاه پر میکند
اگر معاملهای برایتان مهم است (ملک، پروژه ساخت، سرمایهگذاری، شراکت، قرارداد کاری سطح بالا)، هزینه کردن برای تنظیم یا بازبینی قرارداد توسط وکیل، در عمل، یک «سرمایهگذاری برای آرامش آینده» است.
اگر برای قرارداد بعدیتان نیاز به کمک دارید
اگر:
- میخواهید یک قرارداد جدید تنظیم کنید؛
- قرارداد آمادهای دارید و میخواهید قبل از امضا، از نظر حقوقی بررسی شود؛
- یا در اجرای یک قرارداد فعلی به مشکل خوردهاید؛
میتوانید برای «بررسی و اصلاح قرارداد» یا «تنظیم قرارداد اختصاصی» با یک وکیل متخصص قراردادها مشورت کنید.
تماس برای مشاوره حقوقی و تنظیم قرارداد:
- تلفن: 0120695662
- 091359033599
- ایمیل: fsalighe97@yahoo.com
(قبل از ارسال قرارداد، میتوانید موضوع و نوع قرارداد را کوتاه توضیح دهید تا بر اساس آن، زمان و نحوه مشاوره هماهنگ شود.)
برای اطلاعات بیشتر در خصوص قرارداد ها به پست ذیل مراجعه نماید:
https://داوری.com/post/tantzim-gharardad
هنوز نظری برای این پست ثبت نشده است.