رجوع از هبه و چالش‌های حقوقی آن | آیا می‌توان هدیه‌ای را پس گرفت؟

در زندگی گاهی پیش می‌آید که از روی لطف، اعتمادی عاطفی یا دلایل خانوادگی، مالی را بدون چشم‌داشت به دیگری می‌بخشیم. اما اگر روزی پشیمان شویم یا شرایط تغییر کند، آیا امکان پس گرفتن آن وجود دارد؟ قانون مدنی ایران پاسخ روشنی به این پرسش داده، اما مسیر بازپس‌گیری هبه (هدیه رایگان) همیشه ساده نیست.

در این مقاله با بررسی شرایط قانونی، نکات عملی، چالش‌های رایج و دو نمونه رأی قضایی واقعی، راهکارهای قانونی رجوع از هبه را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

تعریف هبه و رجوع از آن

هبه در قانون مدنی یعنی «بخشش رایگان مال» به دیگری، بدون آنکه عوضی دریافت شود. به فرد بخشنده "واهب" و به گیرنده "متهب" گفته می‌شود. قانون‌گذار در ماده 803 قانون مدنی امکان رجوع از هبه را در موارد خاصی به رسمیت شناخته است.

«بعد از تحقق هبه و قبض، واهب نمی‌تواند از هبه رجوع کند مگر در مواردی که قانون اجازه داده باشد.»

شرایط قانونی رجوع از هبه

1. عدم وجود مانع قانونی: اگر هبه به پدر، مادر، یا فرزند انجام شده باشد، قابل رجوع نیست. (بند 1 ماده 803 ق.م)
2. عدم وجود شرط عدم رجوع: اگر واهب صراحتاً در زمان هبه، شرط کند که حق رجوع ندارد، دیگر نمی‌تواند مال را پس بگیرد.
3. بقای عین مال: در صورتی که مال مورد هبه هنوز موجود باشد، رجوع ممکن است. اگر مال تلف شده یا تغییر ماهیت داده باشد (مثلاً خانه تخریب یا خودرو اوراق شده باشد)، رجوع ممکن نیست.
4. عدم انتقال به غیر: اگر متهب مال را به دیگری واگذار کرده باشد، باید ابتدا آن معامله باطل شود تا بتوان رجوع کرد.

مراحل قانونی رجوع از هبه

۱. ارسال اظهارنامه رسمی
واهب ابتدا باید از طریق اظهارنامه رسمی، درخواست استرداد مال را اعلام کند. تاریخ اظهارنامه اهمیت زیادی دارد، چون نقل و انتقالات بعد از آن قابل ابطال است.(آشنایی با اظهارنامه)

۲. طرح دعوای حقوقی
در صورت استنکاف متهب از بازگرداندن مال، باید دادخواست حقوقی تنظیم و در دادگاه صالح اقامه شود. خواسته ممکن است استرداد عین مال یا قیمت آن به نرخ روز باشد.

۳. ارائه مدارک و دفاع حقوقی
مدارک مهم شامل سند مالکیت، پیام‌های مبنی بر هبه، اظهارنامه و شهادت شهود است. استفاده از وکیل متخصص در این مرحله توصیه می‌شود تا دعاوی معارض یا ایرادات شکلی مانع موفقیت نشود.

چالش‌های رایج در رجوع از هبه

1. اثبات هبه یا مالکیت اولیه: اگر سند رسمی نداشته باشید و هبه شفاهی بوده باشد، اثبات آن دشوار است.
2. ادعای هبه معوض: متهب ممکن است ادعا کند که مال را در برابر انجام کاری یا تعهدی دریافت کرده است.
3. نابودی یا مصرف شدن مال: اگر هدیه تلف شده یا مصرفی باشد (مانند لباس، عطر)، استرداد آن ممکن نیست مگر قابل اثبات باشد.
4. ادعای اجبار یا فریب: اگر واهب ثابت کند که تحت فشار یا فریب، هدیه داده، ممکن است هبه غیرنافذ یا باطل تلقی شود.

۴ نکته حقوقی تکمیلی:

✅ هبه به چند نفر: اگر هبه به صورت مشترک به چند نفر داده شده باشد (مثلاً به دو فرزند)، رجوع فقط نسبت به سهمی که متعلق به یکی از آن‌هاست امکان‌پذیر است.

✅ هبه مشروط: اگر هبه مشروط به انجام تعهدی بوده و آن تعهد انجام نشده باشد (مثلاً بخشش خانه در قبال مراقبت)، امکان رجوع بسیار قوی‌تر خواهد بود.

✅ رجوع قبل از قبض (تحویل): اگر مالی که بخشیده‌اید هنوز تحویل گیرنده نشده است، می‌توانید بدون هیچ تشریفاتی از هبه منصرف شوید.

✅ هبه به اشخاص حقوقی: اگر به موسسه یا شرکت خیریه‌ای هدیه داده‌اید، امکان رجوع از آن وجود ندارد مگر اینکه خلاف قانون ثابت شود.

نتیجه‌گیری

رجوع از هبه امری کاملاً حقوقی، پیچیده و وابسته به شرایط خاص است. برای موفقیت در این مسیر، داشتن وکیل متخصص، تنظیم اظهارنامه دقیق و بررسی جزئیات قرارداد هبه الزامی است.

اگر در حال حاضر با مسئله پس گرفتن هدیه (چه در روابط عاطفی، خانوادگی یا تجاری) مواجه هستید، من با تجربه رسیدگی به دعاوی هبه، آماده‌ام پرونده‌تان را بررسی و مسیر قانونی مناسب را برای شما فراهم کنم.

📞 برای مشاوره حقوقی یا تنظیم اظهارنامه دقیق، همین حالا تماس بگیرید یا در واتساپ پیام دهید.